تاریخچه مبلمان شهری در ایران

 

506394_410

با این که تمدن ایرانی قدمتی دیرینه دارد و ایرانیان بسیار بیشتر از دیگر نقاط دنیا ، به ویژه تمدن های اروپایی ، پیشرو در زمینه شهر سازی و عناصر شهری بوده اند ، اما در تاریخ نگاری ایران ، مطلبی یا بخشی که به توصیف مبلمان شهری و سیر تکوین آن در ایران بپردازد موجود نیست. سوابق تاریخی مبلمان شهری ایران را می بایست به صورت پراکنده از میان منابع تاریخی متعدد و پراکنده ، همچون سفرنامه ها جستجو کرد .

شکل اولیه بعضی از عناصر و مبلمان شهری مانند انواع آب نماها در زمان هخامنشی ، لوح های سنگی ، تندیس های سنگی پادشاهان و غیره ، نمایان گر قدمت طولانی مبلمان شهری در ایران است. به عنوان مثال ، چند هزار سال قبل در زمان دولت مادها ، سنگ نوشته هایی (همچون تابلو های اطلاع رسانی امروزی) در میدان مرکزی شهر هگمتانه نصب می شدند، تا قوانین و دستورات شهری مورد نظر دولت را به اطلاع عموم برسانند. همچنین وجود انواع تندیس های سنگی ، گلدان ها و انواع آب نماها در زمان هخامنشیان ، نمایان گر قدمت طولانی مبلمان شهری در ایران است. بر اساس برخی نظرات و شواهد تاریخی ، به کارگیری آب به صورت فواره و استفاده از انواع طرح ها در این زمینه ، نخستین بار در ایران باستان به اجرا در آمده و سپس کشورهای دیگر از آن الگو گرفته اند.

 

8c8a3eabfddd893f5577e07ee683a6ae_XL

در دوران بعد از اسلام نیز هر زمان که حکومت مقتدری بر سر کار بوده ، تجلی اقتدار آن در شکوه شهرها به نمایش در آمده است. حکومت صفویه با تکیه بر مفاهیم عرفانی از سویی و تکیه بر تعابیر و تفاسیر شریعت از نقطه نظر مذهب شیعه از سویی دیگر ، توانست پایگاه اجتماعی گسترده ای را در پهنه ای وسیع به دست آورد. بدین سان توانست متمرکز ترین دولت ایرانی دوره اسلامی را بعد از دولت ساسانی شکل دهد. دولت صفوی بنا به سنت های کهن ، سازمان دهی ، راه اندازی و ایجاد تأسیسات و تجهیزات زیر ساختی را بر عهده گرفت. به عنوان مثال در معماری دوران صفویه ، همواره در خانه های ایرانی ، الگوی سکوی بیرون از خانه ، در کوچه و خیابان دیده می شود که عابران پیاده از آن استفاده می کردند. بدین ترتیب هر خانه سکوی اختصاصی برای نشستن داشت که در آن جا به فضای عمومی خیابان نظر می کرد ، بدون اینکه حریم خصوصی خانه مورد تعرض قرار گیرد و نحوه زنده شدن معابر با این سکوها تنظیم می شد. مبلمان شهری عام المنفعه چون خورها (به همراه پایه هایشان) و سنگ آب ها در فضاهای جمعی شهرهای ایران نیز به عنوان مبلمانی جدا نشدنی از فضای شهر مورد استفاده عموم بودند. بعضی از این عناصر هم ریشه در باورهای مذهبی مردم داشته است، سقاخانه هایی که در تمام نقاط شهر دیده می شدند ، از این قبیل هستند.

روشنایی و فرش کردن خیابان ها را نیز می توان در چارچوب زیباسازی خیابان ها قرار داد که در شهرهای اسلامی اهمیت زیادی برای آن ها قائل می شدند. در این مورد شهرهای اسلامی می توانستند گوی سبقت را از شهرهای اروپایی بربایند.

بعد از انقراض حکومت صفویان ، دولت مرکزی قدرتمندی بر ایران حکومت نکرد و کشور از این زمان به بعد ، به خصوص در زمان قاجاریه دچار آشفتگی شدید در زمینه های مختلف ، همچنین مسائل و عناصر شهری شد. به طوری که فرصتی برای تعبیه عناصر و مبلمان شهری فراهم نیامد. کشف و اختراع های جدید مانند برق و تلفن در خارج مرزهای کشور ، ضعف اقتصادی و درگیری های سیاسی داخلی مزید برعلت شد ، تا کشور با وجود داشتن سابقه درخشان ومثال زدنی در طراحی و برنامه ریزی شهری و عناصر آن ، به دلیل موارد نام برده از قافله عقب ماند. با این وجود ، اقدامات قابل توجه میرزا تقی خان امیرکبیر و حضور معلمین و مهندسین اروپایی در دارالفنون به عنوان اولین مدرسه عالی ، راه را برای ورود طراحان اروپایی به ایران باز کرد تا در زمینه برنامه ریزی شهری و تجهیزات آن از جمله مبلمان شهری دنباله روی کشورهای پیشرفته باشد.

در ایران امروز ، اگر چه به زعم برخی غیر متخصصان ، مبلمان شهری امری لوکس و فانتزی قلمداد شده است ، اما با افزایش آگاهی شهروندان از یک سو و افزایش متخصصان از سویی دیگر، باعث توجه جدی تر به این موضوع شده است. با این وجود ، بیشتر عناصر مبلمان شهری کشور تقلیدی از کشورهای غربی است و در طراحی و برنامه ریزی آن کمتر به شرایط بومی ، اقلیمی و فرهنگی توجه شده است. از طرف دیگر ، منابع علمی مرتبط با آن بسیار کم بوده و این فقدان منابع به صورتی که بتواند اطلاعات و ایده های جدید به دانشجویان و پژوهشگران ارائه کند ، بسیار محسوس است. با اینکه متخصصان رشته های طراحی شهری ، برنامه ریزی شهری، معماری ، شهرسازی ، طراحی صنعتی ، جامعه شناسی ، هنر ، عمران و غیره به صورت تجربی دست به طراحی مبلمان شهری زده اند ، ولی از آنجا که این عمل در اغلب موارد از اصول خاصی پیروی نمی کنند ، در فضاهای شهری سلایق متفاوت و متکثری از عناصر مبلمان شهری را شاهدیم.

 

image001

metiadmin

Leave A Comment